Materi 2 Anggah Ungguhing Basa


A.   PARIDABDAB ANGGAH UNGGUHING BASA

Ring aab mangkin sistem masyarakat ring Bali wenten nganutin kalih ranah inggih punika ranah tradisional miwah ranah modern. Ring ranah tradisional ring bali mapaiketan sareng Tri Wangsa lan Sudra Wangsa. Ring ranah modern wenten kasengguh prayayi/prakangge miwah panyeroan. Sane kasengguh Tri Wangsa ring ranah tradisional inggih punika Brahmana, Ksatria miwah Wesya sane musti kasinggihang olih sudra wangsa. Ring ranah modern sane kasengguh Prayayi/Prakangge inggih punika pejabat/atasan minakadi Presiden, Gubernur, Bupati, Dosen, Kepala Sekolah, Guru miwah sane lianan mangda kasinggihang olih panyeroan. Sané kasengguh panyeroan inggih punika supir, tukang kebun, mahasiswa, murid miwah sane lianan. Indika ring ajeng punika sane mawina ring Bali wenten uger-uger mabebaosan nganggen basa Bali sane kasengguh anggah ungguhing basa. Ring sor jagi kaunggahang uger-uger mabebaosan ring ranah tradisional lan modern.

B.    BASA MANUT ANGGAH UNGGUHING BASA
a.        Basa Alus
Basa Alus wirasannyane alus kaanggen mabebaosan nyinggihang (meninggikan) sang sané patut kasinggihang (Tri Wangsa lan anak Lingsiran). Basa Alus kakepah antuk tigang soroh, inggih punika:
1.             Basa Alus Singgih (ASI):
Basa Alus Singgih punika kaanggen nyinggihang sang singgih sane kairing mabaos utawi sane sedek kabaosang.
Conto: “Ratu Dewa Agung, santukan sampun galah iratu mangkin jagi masucian ring beji kangin, durus alon-alon iratu mamargi.”
2.    Basa Alus Madia (AMA):
Basa alus madia punika rasa basannyane pantaraning rasa basa alus singgih miwah basa alus sor.
Conto: “Ampunang nika ambila Jro, niki tiang nuenang.”
3.    Right Triangle: 2Basa Alus Sor (ASO):
Basa Alus Sor kaanggen ngasorang raga utawi ngasorang sane patut kasorang.
Conto: “Titiang sampun sué pisan ngetut pamargin iratu, sane mangkin titiang nunas lugra pacang nunas ring paratengan.”

b.        Basa Andap
Basa andap inggih punika basa Bali sane wirasannyane biasa, nenten kasar taler nenten halus. Basa andap kaanggen mababaosan antuk anak sane linggihnyane pateh utawi papadan, miwah antuk anak sane linggihnyane tegehan ring sang sane soran. Conto:
-           Raos I Bapa ring I Meme
-           Raos I Embok ring adinipun
-           Raos Bapak/Ibu Guru majeng ring muridnyane
-           Raos Bapak/Ibu Guru majeng ring sesamen guru

c.         Basa Kasar
Basa kasar inggih punika basa Bali sane wirasannyane kaon, sering kaangge mabebaosan ritatkala marebat miwah mamisuh. Kaanggen mabaos antuk anake risedek duka, brangti, miwah kroda. Basa Kasar kapalih dados kalih, inggih punika:
1.    Basa Kasar Pisan:
Conto: “Ih, cicing! Delikang matan ibane! Apa leklek iba mai ah?
2.    Basa Kasar Jabag:
Conto: “Gung payu lakar malali mai ke umah raga? Mai enggalin!

PITUDUH 1
Tilikin lengkara ring sor manut anggah ungguhing basa antuk nagingin tanda panah!
No
Lengkara
Basa
1
Meme ngujang ditu  nyongkok?
ASI
2
Ida Pedanda lunga ka Krisna Land sareng okane.
Andap
3
Cicing jlemane ne orahin mantet keweh sajan.
ASO
4
Dados tiang uning jero saking dija?
AMA
5
Titiang sampun nunas iwau ratu.
Kasar
Right Triangle: 3
C.    LENGKARA MANUT ANGGAH UNGGUHING BASA
Ritatkala mabebaosan iraga prasida nyingak wentuk saking lengkara. Sang sane mabebaosan pacang ngentosin wangun lengkara sane kaanggen manut lengkara sane karasanin nginutin kadaden sang sane mabebaosan. Manut Medera (2003) wenten limang soroh lengkara basa Bali, minakadi; a) Lengkara Alus Singgih, b) Lengkara Alus Madia, c) Lengkara Alus Sor, d) Lengkara Andap, e) Lengkara Kasar.
a)   Lengkara Alus Singgih (ASI)
Lengkara alus singgih inggih punika lengkara alus sane madue rasa basa nyinggihang. Lengkara puniki kaanggen sajeroning mabebaosan sareng sang sane kasinggihang. Lengkara alus puniki kawangun antuk kruna alus singgih, alus mider lan kruna mider. Imbanyane:
Titiang ngaturin Ida sekar jepun.
Saking lengkara punika, kruna Ida katimpalin sareng kruna ngaturin mangda nilai rasa ring lengkara punika manut sareng kosa basanyane.

b)   Lengkara Alus Madia (AMA)
Lengkara Madia inggih punika lengkara sane madue nilai rasa basa sane nenten ja alus pisan. Lengkara puniki kaanggen majeng ring sang sane durung kauningin. Lengkara puniki kawangun antuk kruna alus madia, kruna alus mider, kruna mider, lan kruna andap. Imbanyane:
Tiang ane maang ipun bunga jepun.
Saking lengkara punika prasida kacingak yening lengkara punika madue nilai rasa sane madia (sedeng).

c)    Lengkara Alus Sor (ASO)
Lengkara alus sor kawangun antuk kruna alus sor, kruna alus mider, kruna andap lan kruna mider. Imbanyane:
Ipun kantun ring pasar.

d)   Lengkara Andap

Lengkara andap kawangun antuk kruna andap lan kruna mider.
Imbanyane;
Ia mara majalan lakar ngalap poh”.

e)    Lengkara Kasar
Lengkara kasar utawi lengkara sane nenten bakti inggih punika lengkara sane lumrahnyane kaanggen mabebaosan sadina-dina. Lengkara kasar puniki kakepah dados kalih, minakadi lengkara kasar biasa lan lengkara kasar jabag.
Lengkara kasar pisan lumrahnyane kaanggen mabebaosan sareng sawitra sane rumaket, lan lengkara kasar jabag lumrahnyane kaanggen ri tatkala mabebaosan ri tatkala wirasanyane kaon, brangti, wiroda miwah kroda. Lengkara puniki kawangun olih kruna andap, kruna kasar, lan kruna mider. Imbanyane :
a.         Lengkara kasar pisan:
“Tidik suba ditu polon sigane!”
b.    Lengkara Kasar Jabag:
“Cicing perandane galak gati.”
Saking kalih lengkara punika, lengkara sane kapertama pinaka lengkara sane kasar pisan saantukan kruna tidik kasarengin olih kruna polon lan siga. Lengkara kapingkalih kabaos jabag, saantukan kruna cicing ring arep lengkara nenten patut kaanggen maosang duen anak sane patut kasinggihang.

D.    TATA CARA NILIKIN ANGGAH UNGGUHING BASA RING BEBAOSAN
Tata cara nilikin basa sané kaanggé risajeroning bebaosan inggih punika:
a.       Uratiang bebaosan mabasa Bali sané jagi katilikin.
b.      Surat basa lisan sane kauratiang kadadosang sasuratan, inggih punika kadadosang sasuratan dialog.
c.       Kaepah dialog punika kadadosang lengkara.
d.      Sasampuné marupa lengkara, cingak jejering (subjek) lengkara punika, salanturnyané tilikin kruna punika rumasuk basa napi (ASI, AMA, ASO,  Andap utawi Kasar)
e.       Uratiang taler bebaosané sareng sira (Sang singgih, nenten kenal, sesamén utawi sang sor) lan kahanané ritatkala napi (liang, sebet, brangti/gedeng).

E.   TATA CARA MAKARYA BEBAOSAN MANUT AUB
Tata cara makarya bebaosan manut anggah ungguhing basa inggih punika:
a.      
Cumpuin (sepakati) dumun bebaosan sané kakaryanin indik napi (tema).
b.      Makarya lelintihan (alur) ceritané sakadi napi saking ngawit ngantos puput.
c.       Uratiang dumun bebaosané kaanggén mabebaosan sareng sira (sang singgih, nenten kenal, sesamen utawi sang sor) lan ritatkala kahanan sapunapi jagi kakaryanin (sebet, liang utawi brangti/gedeng).
d.      Rereh jejering (subjek) kruna sané mawirasa ASI yening mabebaosan sareng sang singgih, rereh jejering kruna sané mawirasa AMA yening mabebaosan sareng sang sané nenten kenal, rereh jejering kruna sané mawirasa ASO yening maosang newek tur mabebaosan sareng sang singgih.
e.       Tiosan ring punika uratiang taler lingingnyané (predikat). Lingingnyané mangda kaadungang sareng jejeringnyané mangda nenten singsal. Yening wirasan jejeringnyané alus kaadungang sareng linging alus, yening jejeringnyané andap miwah kasar mangda kaadungang sareng lingingnyané sané andap lan kasar.




Komentar

Postingan populer dari blog ini

Materi 1 Sambrama Wacana